جین گودال

جین گودال ، زانایا رەسەنان ( وەک مەیمینک ومرۆڤان ) یا پێشەنگ کۆ ناڤێ وێ بوویە هەڤواتا ب پاراستنا شەمپانزیا ، ل ٣ ی مەها نیسانێ سالا ١٩٣٤ ژدایکبوویە لەندەن ، ئنگلتەرا . ڤەکۆلینا وێ یا پێشەنگ تێگەهشتنا مە بۆ ڕەفتارێ گیانەوەرا و دینامیکا جڤاکی کویرکرییە ، کۆ بوویە گرتنا وێ ڤالاهییێ دناڤبەرا مرۆڤان و نێزیکترین نێزیکێن مە یێن پەرەسەندنێ .

کارێ گودالێ یێ پێشەنگ دگەل شەمپانزییا د سرۆشتی دا نە بتنێ زانینا زانستی پێشڤەبر ، بەلکو هاندانا مە کرییە بۆ لێ هزرینا جهێ مە د جیهانا سرۆشتی دا . هزرێن وێ ئالۆزییا جڤاکێ شەمپانزی قەلەم دایە ، گوهورینا ڕێییا ئەم زیرەکی و هەستێن گیانەوەرا تێدگەهین .

هێش د ژیەکێ گەنج دا ، گودال سەرسورهێنەربوو ب جیهانا گیانەوەرا و دلکێشانا ئەفریقیا . کاروانێ وێ یێ مەزن دەستپێکر ل ١٩٦٠ دەمێ وێ دەست ب خواندنا مێژووی یا شەمپانزییا کر ل باخچێ جومبی ستریم یێ نیشتیمانی ل تەنزانییا ، لبن ڕێبەرییا زانایێ ئەنتروپولوجی یێ ڕێزدار لویس لیکی .

دیتنێن گودالێ یێن هویر دەربارەی بکارئینانا شەمپانزییا وەک ئامیرەک بۆ بدەستڤەئینانا خوارنێ بۆ ئەگەرێ تووشبوونا سەدمێ د جڤاکێ زانستی دا ، تەحەدایا وێ باوەریێ کرییە کۆ بکارئینانا ئامیرا سیفەتەکێ مرۆڤایێ تایبەتە . ڤەدیتنێن وێ تێگەهشتنا مە دووبارە پێکئینا بۆ پەیوەندییا ئالۆزا دناڤبەرا مرۆڤان و گیانەوەرا ، رووناهیێ دەتە لسەر رەفتارێن هەڤبەش یێن دناڤبەرا جۆرێن مە گرێدەت .

زێدەباری ڤەکۆلینا وێ ، گودال پشتڤانەکا ب حەماسە بۆ پاراستنا ژینگەهێ و کەیفخۆشیا گیانەوەران . ل سالا ١٩٧٧ ، وێ پەیمانگەها جین گودالێ دامەزراندییە ، کۆ بوویە سەنتەرەکێ ب هێز د پاراستنا ژیانا سروشتی ، و پاراستنا جهێ ژیانێ ، و شیان پێدانا جڤاکان بۆ پێکڤە ژیانێ بشێوەک بەردەوام دگەل سروشتی .

دانپێدان ب بەشداریێن گودالێ یێن هەرە باش هاتییە کرن ب چەندین ڕوومەتان ، ژوانا ناسناڤێ کیوتو ، و مەدالییا هوبارد ، و مەدالییا بێنیامین فرانکلن د زانستێن ژیانێ دا . کارێ وێ رازیبوونا دەزگەهێن ئەکادیمی و زانستی وەرگرتییە ل سەرانسەری جیهانێ ، کۆ جهێ وێ هاتییە چەسپاندن وەک کەسایەتییەکا بەرز د ڤی بواریدا .

دلوڤانیا گودالی یا کویر و پابەندبوونا وی یا ئەخلاقی بۆ مافێن گیانەوەرا رێزەکا مەزن وەرگرتییە دناڤ جڤاکێ پاراستنا ژینگەهێ . ئەو دمینت پشتەڤانەکا ب هێز بۆ ژیانەکا دلۆڤان و برێکارێتییا ژینگەهێ ، ئیلهاما چەندین تاکەکەسان بۆ ئەنجامدانا کریارێ ژ بۆ دەرحەقێ ڤێ هەسارێ . میراتێ جین گودالێ ژ دەستکەفتێن وێ یێ زانستی دەربازدبیت ؛ بزاڤەکا جیهانی هەلکرییە ژ بۆ پاراستنا مافێن گیانەواران . تەرخانکرنا وێ و پشتەڤانییا بێداوی بەردەوامە بۆ هێلانا کاریگەرییەکا بەردەوام لسەر هەم ڤەکۆلینا زانستی و دەستپێشخەرییا ژینگەها جیهانی .